του Κρις Μάθιους
Το «Αόρατο χέρι» της αγοράς του Adam Smith, είναι ίσως η πιο μαγευτική μεταφορά σε όλη την οικονομική θεωρία. Η ιδέα ότι το σύνολο της κοινωνίας μπορεί να βρεθεί σε καλύτερη θέση από την ιδιοτελή συμπεριφορά των συστατικών της ήταν επαναστατική για την εποχή της και περιγράφει τη φιλοσοφία της ελεύθερης αγοράς μέχρι σήμερα.
Αλλά μια ολοένα και αυξανόμενη ομάδα οικονομολόγων αμφισβητούν το βαθμό στον οποίο πρέπει να έχουμε πίστη στις ελεύθερες αγορές και το πόσο μακριά μπορεί να μας οδηγήσει ως κοινωνία το αόρατο χέρι. Οι νομπελίστες οικονομολόγοι Τζωρτζ Άκερλοφ και Ρόμπερτ Σίλερ ασχολούνται με το ζήτημα αυτό στο τελευταίο βιβλίο τους, που ονομάζεται Phishing for Phools: The Economics of Manipulation and Deception (Τα Οικονομικά της χειραγώγησης και της εξαπάτησης). Το κεντρικό επιχείρημα του βιβλίου είναι ότι αν και οι ελεύθερες αγορές φέρνουν θαυμάσια αποτελέσματα για τις κοινωνίες που τις εφαρμόζουν, έχουν επίσης αρνητικές συνέπειες που μπορούν να αποφευχθούν με ευφυείς τροποποιήσεις.
Το βιβλίο στηρίζει μια σκεπτικιστική θεώρηση των ελεύθερων αγορών, αλλά είναι επίσης ένας χρήσιμος οδηγός για τους καταναλωτές ώστε να αποφεύγουν την εξαπάτηση κατά τη διάρκεια σημαντικών αγορών. Ιδού τα πέντε επικίνδυνα σενάρια στο νέο βιβλίο τους:
Αυτοκίνητα
Σε συνεντεύξεις με πωλητές αυτοκινήτων, οι συγγραφείς διαπίστωσαν ότι οι τρεις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι πωλητές αυτοκινήτων για να σας πείσουν να ξοδέψετε επιπλέον χιλιάδες δολάρια ήταν: να πείθουν τους καταναλωτές ότι πραγματικά χρειάζονται ακριβές επιλογές, να κάνουν σκληρή διαπραγμάτευση της τιμής ανταλλαγής του παλιού σας αυτοκινήτου, για να «κρατήσουν υψηλή την τιμή του καινούργιου αυτοκινήτου που σας πουλάνε», και να σας προτρέπουν να συμφωνήσετε σε μια ακριβή, μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση.
Ακίνητα
Η αγορά ενός σπιτιού είναι η μεγαλύτερη χρηματοδοτική απόφαση για τους περισσότερους από εμάς και ο συνδυασμός των εξόδων και της απειρίας μας συχνά μας θέτουν σε μια κατάσταση όπου είμαστε εύκολα θύματα εξαπάτησης. Η πιο συνηθισμένη προμήθεια που καταβάλλεται για την αγορά ενός σπιτιού είναι 6%, με επιπλέον κόστος επίτευξης συμφωνίας 4,4% κατά μέσο όρο. «Οι πληρωμές αυτές δικαιολογούνται;» αναρωτιούνται οι Άκερλοφ και Σίλερ. «Δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά, αλλά σημειώστε ότι οι προμήθειες αυτές είναι πολύ χαμηλότερες σε άλλες χώρες απ’ ό,τι στις ΗΠΑ. Και οι άνθρωποι σε αυτές δεν φαίνεται να διαμαρτύρονται για την κακή εξυπηρέτηση».
Πιστωτικές Κάρτες
Oι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε για τα εξωφρενικά επιτόκια που χρεώνουν ορισμένες τράπεζες για να δανείσουν χρήματα μέσω πιστωτικών καρτών, αλλά ακόμη και όσοι από εμάς εξοφλούν στο ακέραιο κάθε μήνα τις δόσεις των καρτών τους ίσως θα ήταν καλό να τις καταργήσουν. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα με πιστωτικές κάρτες δαπανούν πάνω από 50% περισσότερο για καθημερινές αγορές, όπως ρούχα ή ακόμη και 75% περισσότερο για αγορές όπως εισιτήρια του NBA.
Βιομηχανία Τροφίμων
Κατά τους Άκερλοφ και Σίλερ, η Cinnabon είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πώς οι εταιρείες κάνουν τους καταναλωτές να θέλουν πράγματα που δεν τους φέρνουν πραγματικά σε καλύτερη θέση. Αυτό το γλύκισμα με τις 880 θερμίδες εφευρέθηκε το 1985 και η ομώνυμη εταιρεία που το παρασκευάζει έχει επεκταθεί σε 750 αρτοποιεία σε περισσότερες από 30 χώρες.
Η Cinnabon δεν σας κλέβει χρηματικά, αλλά από την άποψη της υγείας σας. Η βιομηχανία τροφίμων είναι εξαιρετική στο να εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες μας.
Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης
Η καινοτομία κάνει τον καπιταλισμό ένα θαυμάσιο σύστημα για την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, αλλά δεν είναι κάθε καινοτομία ίσης αξίας. Ορισμένες καινοτόμες ιδέες είναι εξαιρετικές, αλλά μεγάλο μέρος τους καταλήγει να χρησιμοποιείται για να «δελεάσει τους ανθρώπους να κάνουν πράγματα» που δεν είναι προς το συμφέρον τους.
Ένα παράδειγμα που παραθέτουν οι Άκερλοφ και Σίλερ είναι το Facebook. Ενώ το Facebook επιτρέπει στους χρήστες να μένουν σε επαφή με τους φίλους τους και να λαμβάνουν πληροφορίες για κοινωνικές εκδηλώσεις, επιφέρει επίσης αρνητικά συναισθήματα όπως ζήλια και κοινωνική απομόνωση. Μια πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν διαπίστωσε ότι όσο περισσότερο χρησιμοποιούν οι άνθρωποι το Facebook, τόσο χειρότερα αισθάνονται. Ωστόσο, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι συνεχίζουν να συνδέονται κάθε μέρα.
Πηγή: fortune.com
